ETKİN PİŞMANLIK NEDİR?
Etkin pişmanlık en basit tabiri ile, bir suçun işlenmesinden sonra failin pişmanlık göstermesi ve failin duyduğu pişmanlığa dayanılarak cezasının azaltılması veya tamamen kaldırılmasına gidilmesi yoludur. Yani, etkin pişmanlık ile failin cezasında indirime gidilebileceği gibi, cezanın tamamen ortadan kaldırılmasını da sağlayabilecektir.
Bir kimsenin işlemiş olduğu suçtan ötürü kendi iradesiyle sonradan pişman olması ve aynı zamanda suç teşkil eden fiilin ortaya çıkarmış olduğu olumsuzlukları gidermesi veya ceza adaletine olumlu hareketleriyle katkıda bulunması hallerinde Etkin Pişmanlık kurumu söz konusu olabilecektir. Yani failin etkin pişmanlıktan yararlanması için; suçla mücadelede etkin işbirliği sağlama, bilgi vererek suçun aydınlatılmasına katkı sağlama, örgütlü suçlulukla mücadeleye katkı sağlama, failin hukuka aykırı duruma son vermesi, iade veya tazmin suretiyle etkin pişmanlık, resmi makamlara başvurarak tedavi ettirilmeyi isteme şeklinde olabilir.
Ancak önemle belirtmek gerekir ki, her suç tipi açısından etkin pişmanlık ve ceza indiriminin uygulanması mümkün değildir. Dolayısıyla TCK’da sınırlı olarak belirtilen suçlar açısından ceza indirimi hükümleri uygulama alanı bulabilecektir.
Öncelikle ilgili kanun maddesine yer vermek gerekirse;
Madde 168 – Etkin pişmanlık
(1) Hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflâs, taksirli iflâs suçları tamamlandıktan sonra ve fakat bu nedenle hakkında kovuşturma başlamadan önce, failin, azmettirenin veya yardım edenin bizzat pişmanlık göstererek mağdurun uğradığı zararı aynen geri verme veya tazmin suretiyle tamamen gidermesi halinde, verilecek cezanın üçte ikisine kadarı indirilir.
(2) Etkin pişmanlığın kovuşturma başladıktan sonra ve fakat hüküm verilmezden önce gösterilmesi halinde, verilecek cezanın yarısına kadarı indirilir.
(3) Yağma suçundan dolayı etkin pişmanlık gösteren kişiye verilecek cezanın, birinci fıkraya giren hallerde yarısına, ikinci fıkraya giren hallerde üçte birine kadarı indirilir.
(4) Kısmen geri verme veya tazmin halinde etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için, ayrıca mağdurun rızası aranır.
(5) Karşılıksız yararlanma suçunda, fail, azmettiren veya yardım edenin pişmanlık göstererek mağdurun, kamunun veya özel hukuk tüzel kişisinin uğradığı zararı, soruşturma tamamlanmadan önce tamamen tazmin etmesi halinde kamu davası açılmaz; zararın hüküm verilinceye kadar tamamen tazmin edilmesi halinde ise, verilecek ceza üçte birine kadar indirilir. Ancak kişi, bu fıkra hükmünden iki defadan fazla yararlanamaz.
ETKİN PİŞMANLIK HÜKÜMLERİ HANGİ SUÇLARDA UYGULANABİLMEKTEDİR?
Kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere, etkin pişmanlık hükümlerinin her suç tipine uygulanması mümkün değildir. Yukarıda belirtilen kanun maddesinin yanı sıra, ceza kanunumuzda etkin pişmanlığa ilişkin dağınık hükümler bulunmaktadır. Bu hükümlere kısaca değinmek gerekirse;
***Organ veya doku ticareti suçu (TCK m. 93),
***Kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçu (TCK m. 110),
***Malvarlığına karşı suçlar (Hırsızlık, mala zarar verme, güveni kötüye kullanma, dolandırıcılık, hileli iflas, taksirli iflas, yağma, karşılıksız yararlanma suçları) (TCK m. 168),
***İmar kirliliğine neden olma suçu (TCK m. 184/5),
***Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçu ile kullanmak için uyuşturucu madde satın alma, kabul etme veya bulundurma suçu (TCK m. 192),
***Parada sahtecilik suçu ile kıymetli damgada sahtecilik suçu (TCK m. 201),
***Suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu (TCK m. 221),
***Zimmet suçu (TCK m. 248),
***Rüşvet suçu (TCK m. 254)
***İftira suçu (TCK m. 269),
***Yalan tanıklık suçu (TCK m. 274),
***Suç delillerini yok etme, gizleme veya değiştirme suçu (TCK m. 281/3),
***Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçu (TCK m. 282/6),
***Muhafaza görevini kötüye kullanma suçu (TCK m. 289/2),
***Hükümlü veya tutuklunun kaçması suçu (TCK m. 293),
***İnfaz kurumuna veya tutukevine yasak eşya sokma suçu (TCK m.297/4),
***Suç için anlaşma suçu (TCK m. 316/2).
Bu suç tiplerinde etkin pişmanlık hükümleri uygulama alanı bulabilecektir.
ETKİN PİŞMANLIĞIN UNSURLARI?
a. Tamamlanmış Bir Suç Olmalı:
Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için gerekli olan şart, fail tarafından işlenen suçun tamamlanmış olmasıdır. Suçların tamamlanma anı her suç için farklılık arz eden bir niteliğe sahiptir. Etkin pişmanlığın söz konusu olabilmesi için gerekli olan şart suçun sona ermesi değil tamamlanmasıdır. Diğer bir ifade ile etkin pişmanlık suçun bütün unsurlarıyla tamamlanmasından ve neticenin meydana gelmesinden sonra söz konusu olmaktadır.
b. Tamamlanmış Suça İlişkin Olarak Etkin Pişmanlık Hükmü Münhasıran Düzenlenmiş Olmalı:
Yukarıda da belirttiğimiz üzere, Etkin pişmanlık bütün suçlar bakımından uygulama alanına sahip olmayıp kanunda sadece belirli suçlar için öngörülmüştür. Bu anlamda etkin pişmanlık hükümleri kanunilik ilkesi gereği kanunda hangi suçlar için öngörülmüş ise sadece o suçlar için uygulanabilir. Suç türlerinin hangileri olduğunu yukarıda belirtmiştik.
c.Fail Bizzat Pişmanlık Göstermelidir:
Etkin pişmanlıktan yararlanılması için failin pişmanlık gösteren eylemleri bizzat gerçekleştirmesi gerekmektedir. Bu bağlamda örneğin; hırsızlık suçunda çalınan malın iadesi fail tarafından değil de, failin bir yakını tarafından gerçekleştirilirse fail etkin pişmanlık hükmünden yararlanamayacaktır. Ayrıca, Etkin pişmanlıktan yararlanacak fail, suçunun olumsuz etkilerini gidermek için bir girişimde bulunmalı, diğer bir ifadeyle failin suçtan duyduğu pişmanlık, basit bir üzülme derecesinde kalmamalı, bu pişmanlığın dış dünyaya yansıyan “etkin” bir yönü olmalıdır. Failin etkin pişmanlıktan yararlanması için göstermesi gereken aktif tutum; suçla mücadelede etkin işbirliği sağlama, bilgi vererek suçun aydınlatılmasına katkı sağlama, örgütlü suçlulukla mücadeleye katkı sağlama, failin hukuka aykırı duruma son vermesi, iade veya tazmin suretiyle etkin pişmanlık, resmi makamlara başvurarak tedavi ettirilmeyi isteme şeklinde olabilir.
d. Fail Suçun Tamamlanmasından Sonra Pişmanlık Göstermelidir:
Bu unsur, etkin pişmanlığı gönüllü vazgeçme kurumundan ayıran en temel hususlardandır. Zira etkin pişmanlık, suç sonrası pişmanlık olarak ifade edilen durumla sınırlandırılmıştır.
e. Pişmanlık Kanunda Öngörülen Zamanda Gösterilmiş Olmalıdır:
Etkin pişmanlık; suçun tamamlanmasından sonraki aşamada; soruşturma başlamadan önce, soruşturma evresinde, kovuşturma evresinde hüküm verilmeden önce, kovuşturma evresinde hüküm verildikten sonra ve hatta kovuşturma evresi tamamlandıktan sonra da söz konusu olabilir.
ETKİN PİŞMANLIKTAN KİMLER FAYDALANABİLİR?
Etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanacak kişi; suça azmettiren, suç teşkil eden fiili doğrudan işleyen veya yardım eden kişilerden biri olabilir. Önemli olan verilen bilgiyle suçun aydınlatılması, suçun işlenmesine katılanların cezalandırılmasının temini veya varsa mağdurun uğradığı zararın giderilmesidir.
DİKKAT!!!
Yukarıda da belirttiğimiz üzere etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için, suçun kanunda belirtilen suçlardan birisi olması gerekmektedir. Aksi taktirde fail, pişman olarak suç ortaklarının yakalanmasını sağlamış veya suçun meydana getirdiği olumsuzlukları gidermiş olmasına rağmen etkin pişmanlıktan faydalanamayacaktır.
ETKİN PİŞMANLIK HALİNDE İNDİRİM ORANI?
Etkin pişmanlık ve ceza indirimi, her suç tipi bakımından ayrı ayrı incelenmeyi gerekli kılmaktadır. Çünkü suç tipine göre uygulanacak olan ceza indirim oranı da farklılık göstermektedir. Aynı zamanda etkin pişmanlığın gösterilme anına göre de verilecek olan cezada yapılacak indirim değişkenlik göstermektedir.
Ancak TCK’da çoğu zaman etkin pişmanlık halinde uygulanacak indirimin en üst sınırı belirlenerek, üst sınırın aşılmaması kaydıyla ceza indirimi öngörülmüştür. Misalen kanunda, 2/3’e kadar indirim yapılabileceği düzenlenmiş ise, hakim 1/3 oranında ceza indirimine gidebilecek iken, 2/3 oranından daha fazla bir indirime hükmedemeyecektir. Yani, kanunun ceza indirimi için üst sınır belirlediği durumlarda hakim bu sınırı geçemeyecek, fakat sınırın altında indirim oranı uygulayabilecektir.
ETKİN PİŞMANLIK İLE GÖNÜLLÜ VAZGEÇME KURUMLARININ FARKI?
Etkin pişmanlık kurumu, uygulamada da denk geldiğimiz üzere gönüllü vazgeçme kurumu ile sıklıkla karıştırılabilmektedir. Ancak, bu iki kurum arasında önemli farklar bulunmaktadır. Bu farkları bir tablo ile özetlemek gerekirse;
| ETKİN PİŞMANLIK | GÖNÜLLÜ VAZGEÇME |
| Etkin pişmanlık hükümleri, her suç için uygulanma imkânına sahip olmamakta, sadece açıkça TCK’da öngörülmüş suçlarda söz konusu olabilmektedir. | Gönüllü vazgeçme kurumu, TCK’nın genel hükümler kısmında düzenlenmiş olduğundan bütün suçlar bakımından uygulanma kabiliyetini haizdir. |
| Etkin pişmanlık, suçun tamamlanmasının ardından söz konusu olabilmektedir. | Gönüllü vazgeçme, suçun tamamlanma anına kadar gündeme gelebilecek bir konudur. |
| Etkin pişmanlık durumunda, faile tamamlanan suçun cezası indirimli olarak verilebileceği gibi kanundaki düzenlemeye bağlı olarak faile ceza verilmeyebilir. | Gönüllü vazgeçme durumunda, teşebbüsten dolayı cezalandırılmamasını; fakat tamam olan kısım esasen bir suç oluşturduğu takdirde, sadece o suça ait ceza ile cezalandırılmasını öngörmüştür. |