TAZMİNAT HUKUKU

TAZMİNAT DAVALARI

 

Tazminat hukuku, haksız fiillerden veya başka herhangi bir nedenden kaynaklanan tazminat anlaşmazlıklarını konu alır. Tazminat, hukuka aykırı bir eylem sonucunda meydana gelen maddi veya manevi zarara karşılık olarak ödenen bedel, zarar ödencesidir. Tazminat zararların giderilmesini amacıyla sorumlu tarafından zarar görene ödenen veya mahkeme tarafından ödenmesine karar verilen parasal veya bir değer veya edimdir. Tazminat davaları kendi içerisinde ikiye ayrılır;
1- maddi tazminat davası
2- manevi tazminat davası olmak üzere iki tür tazminat davası vardır:

Maddi tazminat davası, ölüm sebebiyle destekten yoksun kalma, maluliyet ve işgücü kaybı gibi bedensel zararlardan kaynaklanabileceği gibi malvarlığı değerlerinin zarar görmesinden de kaynaklanabilir.
Manevi tazminat davası ise haksız bir fiil veya işlem nedeniyle davacının ruhsal bütünlüğünü bozan manevi acıların giderilmesi amacıyla açılır.
Özetle; kişilik haklarının uğradığı zararları gidermek için manevi tazminat, hukuka aykırı eylem nedeniyle mal varlığında yaşanan eksilmeleri karşılamak için maddi tazminat ödenmesine karar verilebilir. Bazen de tazminat hakkı, sözleşmeye uyulmaması nedeniyle ortaya çıkar. Misalen malın zamanında teslim edilmemesi nedeniyle uğranılan zararın giderilmesini isteme durumu.

TAZMİNAT TÜRLERİ
1- Maddi Tazminat: Yukarıda ifade ettiğimiz üzere verilen somut bir zararın giderilmesi amacıyla ödenen tazminattır. Maddi tazminat davası ile kişinin meydana gelen zararları karşılanabilmektedir. Maddi Tazminat Davasında İstenebilecek Zararlar:
*Geçici iş göremezlik nedeniyle oluşan kayıplar; kişinin iyileşinceye kadar “çalışamadığı süre” nedeniyle uğradığı maddi zarar.
*Sürekli iş göremezlik nedeniyle oluşan kayıplar; kalıcı çalışma gücü ve kazanç kayıplarıdır. Kişinin maluliyet oranı doktor raporuyla belirlenir.
*Tedavi giderleri ve tedavi boyunca yapılan her türlü masraflar.
*Ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan maddi kayıplar.
*Cenaze giderleri.
*Ölüm hemen gerçekleşmemişse tedavi giderleri
*Ölenin desteğinden yoksun kalan kişilerin destekten yoksun kalma tazminatı

2- Manevi Tazminat: Bir kimsenin ruhsal ve psikolojik bütünlüğüne, onur, şeref ve haysiyetine, kişilik haklarına verilen zarar nedeniyle ortaya çıkan zararın manevi olarak düzeltilmesidir. Örneğin; Hakaret, tehdit durumları gibi. Ancak manevi tazminatın bir ceza olmadığı unutulmamalıdır. Zira bu bir ceza değildir ve cezalandırma (hatta caydırma) amacı gütmez. Manevi tazminat, meydana gelen bir olay nedeni ile kişilik haklarının zarar görmesi, acı çekilmesi ve bu acının karşılığının para olarak alınması için açılan tazminat davalarıdır. Manevi zarar, kişilik değerleri kapsamında meydana gelen nesnel eksilme olarak açıklanabilir. Tazminat hukuku kapsamında manevi tazminat davaları sınırlandırılmıştır. Bunlar aşağıdaki gibidir;
-Kişilik değerlerinin zarar görmesi
-İsme saldırı
-Evlenmenin feshi
-Nişan bozulması
-Beden bir zarara ya da ölüme neden olma
Manevi tazminat davasında tazminat tutarı; kusur oranı, suçun sıfatı, tarafların işgal ettiği makam ve diğer sosyo-ekonomik durumlar göz önüne alınarak belirlenir.

3- Sözleşmeden Doğan Tazminat: Bazen de tazminat hakkı, sözleşmeye uyulmaması nedeniyle ortaya çıkar, örneği malın zamanında teslim edilmemesi nedeniyle uğranılan zararın giderilmesi gibi.

UYGULAMADA SIKÇA KARŞILAŞILAN TAZMİNAT DAVALARI

a.Trafik kazalarından doğan maddi ve manevi tazminat davaları,
b.Sözleşmelerden doğan maddi ve manevi tazminat davaları,
c.Haksız fiilden doğan maddi ve manevi tazminat davaları,
d.İş kazasından doğan maddi ve manevi tazminat davaları,
e.Kişilik haklarına saldırı nedeniyle maddi ve manevi tazminat davaları,
f.Fikri ve sınai mülkiyet hukukundan doğan tazminat davaları

YARGITAY KARARLARINA YANSIYAN TAZMİNAT DAVALARI

Haksız gözaltı durumlarında açılan davalar,
Kıdem tazminatı davaları,
Boşanma davalardan kaynaklanan tazminat davaları,
Meslek hastalıklarından kaynaklanan davalar,
İş kazaları sonucu ölüm ya da ağır yaralanma durumlarında açılan tazminat davaları,
Trafik kazaları sonucunda ölüm ya da ağır yaralanma sonucu açılan tazminat davaları,
İş güvencesinden kaynaklanan tazminat davaları,
Kişilik haklarının korunması kapsamında açılan tazminat davaları,
Malpraktis (doktor hatasından kaynaklanan durumlar) dolayısıyla açılan tazminat davaları.

Şimdi maddi-manevi tazminat davalarını biraz daha somutlayarak açıklayalım..

1 – TRAFİK KAZALARINDAN KAYNAKLANAN MADDİ-MANEVİ TAZMİNAT DAVALARI
Ölümün Gerçekleşmesi Halinde:
Trafik kazası neticesinde ölüm durumunun gerçekleşmesi halinde ölenin yakınlarının maddi ve manevi tazminat talep etme hakları vardır. Maddi tazminat hesabında; kazanın oluşumunda tarafların kusuru, ölenin yaşı, gelir durumu, geride kalanların kimler olduğu ve bunların yaşları gibi hususlar dikkate alınır. Ölen kişinin yakınları, ölen kişinin desteğinden yoksun kaldıkları için destekten yoksun kalma tazminatı ile cenaze ve defin masrafları adı altında maddi tazminat talep edebilir. Ayrıca ölen kişinin yakınları duydukları elem, acı ve üzüntü nedeniyle manevi tazminat talep edebilirler.

Bedensel Zarara Uğranılması Halinde:
Trafik kazası neticesinde bedensel zarara uğrayan kişinin maddi ve manevi tazminat talep etme hakkı vardır. Maddi tazminat hesabını; kazanın oluşumunda tarafların kusuru, zarar görenin yaşı, geliri ve yaralanmasının boyutu (maluliyet oranı) gibi kriterler etkilemektedir. Trafik kazası neticesinde zarar görenin ağır bedensel zarara uğraması durumunda bu kişinin yakınları da manevi tazminat talep edebilirler. Trafik kazası neticesinde kişinin yaralanması halinde yaralanan kişinin yaşamı devam ettiği için yakınlarının destekten yoksun kalma tazminatı yoktur. Ancak Trafik kazası neticesinde kazada yaralanan kişi, tedavi gördüğü süreç içerisinde çalışamadığı için mahrum kaldığı gelirlerin tazminini ve kaza dolayısı ile yapılan tedaviye ilişkin giderleri isteyebilir. Trafik kazası neticesinde kişinin malul yani sakat kalması halinde, kişi sakatlık oranına ve tüm ömrünün geri kalanına göre meydana gelecek iş gücü kaybına yönelik zararını, tedavi masraflarını maddi tazminat olarak talep edebilecektir.

2 – KASTEN YARALAMA VE KASTEN ADAM ÖLDÜRMEDEN KAYNAKLI MADDİ-MANEVİ TAZMİNAT DAVALARI
Kasten Yaralamadan Kaynaklı Maddi-Manevi Tazminat Davaları:
Kasten yaralama eyleminden zarar görenler, zarar verenlerden maddi ve manevi tazminat talep edebilirler. Maddi tazminat miktarının hesabında; zarar görenin yaşı, geliri ve yaralanmasının boyutu (maluliyet oranı) gibi hususlar dikkate alınır. Bu davalarda zarar gören, zararın oluşumunda kendi kusuru ile etkili olmuş ya da zararın artmasına sebep olmuşsa hakim tazminat miktarında indirim uygulayabilmektedir.

Kasten Adam Öldürmeden Kaynaklı Maddi-manevi Tazminat Davaları:
Kasten öldürülen kişinin yakınları; öldüren kişiden uğradıkları maddi ve manevi zararın karşılığı olarak tazminat talep edebilirler. Ölen desteğin yaşı, geliri, geride kalanların kimler olduğu, onların yaşı gibi hususlar maddi tazminat hesabında dikkate alınır. Manevi tazminat davalarında ise tarafların ekonomik durumları araştırılır ve bu doğrultuda hüküm tesis edilir.

3 – KİŞİLİK HAKLARININ ZEDELENMESİNDEN KAYNAKLANAN TAZMİNAT DAVALARI
Hakaretten Kaynaklanan Tazminat Davaları:
Hakaret edilmesi nedeniyle kişilik hakları zedelenen kişiler, bu eylemleri işleyen kişilerden manevi tazminat talep edebilirler. Hakaretin boyutu, tarafların durumu bu davalarda hükmedilecek tazminat miktarlarını etkileyecek hususlardandır.

Basın Yoluyla Kişilik Haklarının İhlal Edilmesi Halinde Açılacak Tazminat Davaları:
Basın, objektif sınırlar içinde kalmak suretiyle yayın yapmalıdır. Bu ilkelere aykırı şekilde yayın yapılması nedeniyle kişilik hakları zedelenen kişiler, uğradıkları manevi zararların karşılığı olarak manevi tazminat talep edebilirler.

4 – HAKSIZ FİİLDEN KAYNAKLI TAŞINIR/TAŞINMAZ MALA GELEN ZARARLARDAN DOĞAN TAZMİNAT DAVALARI
Haksız fiil, hukuk kurallarına aykırı bir şekilde diğer bir kişinin malvarlığı veya şahıs varlığında zarar meydana gelmesine neden olan eylemdir. TBK 52 ye göre;‘’Zarar gören, zararı doğuran fiile razı olmuş veya zararın doğmasında ya da artmasında etkili olmuş yahut tazminat yükümlüsünün durumunu ağırlaştırmış ise hâkim, tazminatı indirebilir veya tamamen kaldırabilir. Zarara hafif kusuruyla sebep olan tazminat yükümlüsü, tazminatı ödediğinde yoksulluğa düşecek olur ve hakkaniyet de gerektirirse hâkim, tazminatı indirebilir.’’ şeklinde düzenleme yapılarak, zarara kendi hafif kusuruyla sebebiyet veren kişilerin isteyecekleri tazminat miktarının indirilebileceği düzenlenmiştir.

5 – İŞ KAZALARINDAN DOĞAN TAZMİNAT DAVALARI
İş Kazası Tazminat Davası:
Bir işyerinde çalışan işçinin iş kazası nedeniyle yaralanması veya ölümü halinde, kendisine veya yakınlarına sorumlu işveren tarafından tazminat ödenmesi istemiyle açılan maddi-manevi talepli davadır.

Sürekli İş Göremezlik Tazminatı:
Meydana gelen iş kazasında işçi, geçici veya kalıcı olarak iş göremez hale gelebilir ya da hayatını kaybedebilir. Geçici olarak iş göremez hale gelen işçi, bu süreçte yoksun kaldığı kazancı talep edebilir.
İşçinin %10 oranının üzerinde iş gücü kaybına uğraması halinde, kalıcı iş gücü kaybına uğramış sayılır. SGK tarafından kendilerine iş göremezlik aylığı bağlanır. Kalıcı iş gücü kaybına uğrayan işçiler, işverenden maddi ve manevi tazminat talep etme hakkına sahiptirler. İşçiye ödenecek tazminat, işverenin kusur oranına ve işçinin iş gücü kaybı oranlarına göre hesaplanır.

Geçici İş Göremezlik Tazminatı:
İş kazası geçiren işçinin sağlık kurulu raporlarında belirtilen dinlenme süresinde işçinin geçici olarak çalışamama haline geçici iş göremezlik denir. İş kazası geçiren işçi kaza nedeniyle belli süreler çalışamamakta ve gelir kaybı yaşamaktadır. Yaşanan bu kayıp için raporda öngörülen süreler boyunca SGK tarafından işçiye geçici iş göremezlik ödeneği verilir.

Destekten Yoksun Kalma Tazminatı:
Ölümle sonuçlanan iş kazasında, hayatını kaybeden işçinin yakınları, vefat eden işçinin maddi desteğinden yoksun kalırlar. Bu durumda vefat eden işçi yakınları, yoksun kaldıkları maddi desteği alabilmek için destekten yoksun kalma tazminatını isteyebilirler.

Manevi Tazminat:
İş kazası sonucunda vefat eden veya sakatlanan işçi ve yakınlarının, kazadan sonra yaşadıkları derin acı, üzüntü ve psikolojik sarsıntının biraz da olsa dindirilmesi amacıyla manevi tazminat talep etme hakları vardır. TBK 52 ye göre; ‘’Zarar gören, zararı doğuran fiile razı olmuş veya zararın doğmasında ya da artmasında etkili olmuş yahut tazminat yükümlüsünün durumunu ağırlaştırmış ise hâkim, tazminatı indirebilir veya tamamen kaldırabilir. Zarara hafif kusuruyla sebep olan tazminat yükümlüsü, tazminatı ödediğinde yoksulluğa düşecek olur ve hakkaniyet de gerektirirse hâkim, tazminatı indirebilir.’’

TAZMİNAT DAVALARINDA GÖREVLİ MAHKEME
Maddi ve manevi tazminat davaları birlikte açılabileceği gibi ayrı ayrı açmak da mümkündür. Tazminat davaları, talep edilen tazminat miktarına bakılmaksızın asliye hukuk mahkemelerinde açılır. Ancak ticari nitelikteki davalardan kaynaklanan tazminat davaları da ticaret mahkemesinde açılır. Ayrıca idarenin işlem ve eylemleri nedeniyle zarara uğrayanların açtığı tazminat davasına “tam yargı davası” denilmektedir. Tam yargı davalarında görevli mahkemeler ise vergi mahkemeleri veya idare mahkemeleridir.

TAZMİNAT DAVALARINDA YETKİLİ MAHKEME
HMK m.6: Maddi ve manevi tazminat davası, genel yetkili yer olan davalının ikametgahında, davalı tüzel kişi ise tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemesinde açılabilir.
HMK m.7: Davalı sayısı birden fazla ise, tazminat davası herhangi birinin yerleşim yerinde açılabilir.
HMK m.10: Sözleşmeden doğan davalar, sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinde de açılabilir.
HMK m.16: Haksız fiilden doğan davalarda, haksız fiilin işlendiği veya zararın meydana geldiği yahut gelme ihtimalinin bulunduğu yer ya da zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi de yetkilidir.

TAZMİNAT DAVALARINI AÇMA SÜRELERİ ve ZAMANAŞIMI
Maddi ve manevi tazminat davası açma süresi, tazminat nedenine bağlı olarak değişmektedir. Tazminat davasına temel teşkil eden fiil suç teşkil ediyorsa o fiil için kanunlarda daha az zamanaşımı süresi öngörülmüşse dahi, ceza kanununda o suç için öngörülen dava zamanaşımı süresi ne ise maddi ve manevi tazminat davası açma süresi de dava zamanaşımı süresi ile aynıdır. Haksız fiiller için dava zamanaşımı süresi, fiil ve failin öğrenilmesinden itibaren 2 yıl, fiil ve fail daha sonra öğrenilse bile her hâlükârda 10 yıldır. Boşanma davası neticesinde maddi manevi tazminat davası açma süresi, boşanmanın kesinleşmesinden itibaren 1 yıldır . Maddi ve manevi tazminat davası boşanma davası ile birlikte açılabileceği gibi boşanma davasının kesinleşmesinden sonraki 1 yıl içinde de ayrı bir dava olarak açılabilir. Sözleşmelerin ihlali nedeniyle açılacak tazminat davalarında genel zamanaşımı süresi ise 10 yıldır .

İyi olmak kolaydır, Zor olan adil olmaktır..
Victor Hugo