HACZEDİLEMEYEN MALLAR NELERDİR?
Uygulamada sıklıkla rastladığımız sorulardan biri de hangi malların haczedilebileceği hususudur. Bilindiği üzere, bir malın haczedilebilmesi için öncelikle söz konusu malın ekonomik bir değere sahip olması gerekmektedir. Ancak, ekonomik bir değeri olmasına rağmen borçlunun bazı mal, alacak ve hakları vardır ki, bunlar da haczedilemez. Kanun koyucu, borçlunun ve ailesinin yaşaması ve ekonomik varlığını devam ettirebilmesi için bazı malların ve hakların haczedilememesini hükme bağlamıştır.
Haczi caiz olmayan şeyler hakkındaki hükümler ilamsız icrada (İİK m. 82,83), ilamlı icrada (İİK m. 41) ve ihtiyati hacizde tatbik olunur. Fakat, haczi caiz olmayan şeyler yalnız ferdî (cüz’i) icrada değil, aynı zamanda küllî icrada (iflâsta) da bahis konusudur. Yani İİK m. 184’e göre, müflisin haczi caiz olmayan malları iflâs masasına da girmez.
Haczi caiz olmayan mal ve hakları, üç alt bölümde incelemek gerekmektedir. Zira haczi mümkün olmayan mallar ve haklar;
1 – Maddî hukuk bakımından kabili devir olmadıkları için haczi caiz olmayan şeyler.
2 – İİK m. 82’ye göre tamamen haczi caiz olmayan şeyler.
3 – Özel kanunlara göre haczi caiz olmayan şeyler. Şeklinde üç farklı başlık altında düzenlenmektedir.
1-MADDÎ HUKUKA GÖRE KABİLİ DEVİR OLMADIKLARI İÇİN HACZİ CAİZ OLMAYAN ŞEYLER?
Maddî hukuka göre kabili devir olmayan mal ve haklar, yani devredilmesi mümkün olmayan mal ve haklar aynı zamanda kabili haciz de değildirler. Ancak dikkat etmek gerekir ki buradaki kabili devir olmama yani devredilememe durumu, kanundan doğan bir durum olmalıdır. Zira tarafların kendi aralarında anlaşarak bir mal veya hakkın devredilemeyeceği hususunda anlaşmaları herhnahi bir hüküm ifade etmeyecektir.
Kanundan dolayı gayrı kabili devir oldukları için, hacizleri caiz olmayan başlıca şeyler şunlardır;
**Münhasıran şahsa bağlı haklar,
**manevî tazminat talepleri,
**kocanın karısının mal birliğindeki malları üzerindeki intifa hakkı,
**ana babanın çocuk malları üzerindeki intifa hakkı,
**aile yurdu ve müştemilâtı,
**sükna hakkı,
**diğer irtifak hakları,
**ölünceye kadar bakılma alacaklısının hakkı ve hizmet akdinden mütevellit hizmet alacakları, şeklinde saymak mümkündür.
Özetle, Kanundan dolayı devredilemeyen haklar haczedilemezler. Örneğin, kişiye bağlı haklar, intifa hakkı, oturma hakkı, manevi tazminat talepleri haczedilemez. Manevi tazminat istemi, karşı tarafça kabul edilmiş olmadıkça devredilemez; miras bırakan tarafından ileri sürülmüş olmadıkça mirasçılara geçmez.
2- İCRA VE İFLAS KANUNU GEREĞİNCE HACZEDİLEMEYEN MALLAR VE HAKLAR?
Haczi caiz olmayan mallar ve haklar, İcra İflas Kanunu’muzun 82. Maddesinde düzenlenmiştir. Öncelikle ilgili maddeye yer vermek gerekirse;
Madde 82 – Haczi caiz olmayan mallar ve haklar
“Aşağıdaki şeyler haczolunamaz:
1-Devlet malları ile mahsus kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar,
2-Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya,
3-Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için lüzumlu eşya; aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda bunlardan biri,
4-Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alet ve edevat ve kitapları ve arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları,
5-Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları,
6-Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsül için lazım olan tohumluğu,
7-Borçlu bağ, bahçe veya meyva veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alat ve edevat, Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin maişetleri için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları,
8-Borçlar Kanununun 510 uncu maddesi mucibince haczolunmamak üzere tesis edilmiş olan kaydı hayatla iratlar,
9-Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malül olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri, Askeri malüllerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri,
10-Bir muavenet sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar,
11-Vücut veya sıhhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak mutazarrırın kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar,
12-Borçlunun haline münasip evi,
13-Öğrenci bursları.
Medeni Kanunun 807 nci maddesi hükmü saklıdır. 2, 3, 4, 5, 7 ve 12 numaralı bendlerdeki istisna, borcun bu eşya bedelinden doğmaması haline munhasırdır. Birinci fıkranın (2), (4), (7) ve (12) numaralı bentlerinde sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı,
ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır. İcra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin caiz olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne veya reddine karar verir.”
İlgili Kanun Maddesini Detaylandırmak Gerekirse;
**İİK m.82/1 gereğince; devlet malları ile kanunda haczi caiz olmadığı gösterilen mallar haczedilemez. Her ne kadar devlet aleyhinde takip yapılması mümkün ise de devlet mallarının haczedilmesi mümkün değildir. Devlet mallarının haczedilemeyeceği kuralı kamu düzenine ilişkindir, dolayısıyla bu malların haczedilmesi halinde süresiz şikayet yoluna başvurulabilir. Kurala göre, devletin ve kamu tüzel kişilerinin malları haczedilemez. Dolayısıyla özel hukuk tüzel kişilerinin malları haczedilebilecektir. Bu bakımdan derneklerin malları, örneğin Kızılay’ın malları, vakıfların malları vs haczedilebilecektir.
**İİK m.82/2 gereğince; borçlu geçimini sermayesinden ziyade bedeni çalışmasıyla sağlıyorsa, mesleğini devam ettirebilmesi için gerekli olan her türlü eşya haczedilemez. Meslek eşyasının da kural olarak haczedilmesi mümkün değildir. Ancak işbu durumunun istisnaları bulunmaktadır.
**İİK m.82/3 gereğince; Borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için gerekli eşya satılamaz. Bu kapsamda mesela; aile bireyleri için gerekli olan yatak, soba, elbise, mutfak eşyası, perde, koltuk takımı, buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, fırın, hali gibi ev eşyaları haczedilemez. Ancak, Borçlunun konutunda aynı amaçla kullanılan eşyalardan birden fazla olması durumunda bunlardan kulanıldığı amaç için gerekli olanın bırakılması ve fazladan olan eşyalar haczedilmesi gerekir.
**İİK m.82/4 gereğince; borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi, hayvanlar, nakil vasıtaları, diğer eklenti ve ziraat aletleri haczedilemez. Borçlu sanat erbabı ise sanat ve mesleği için lüzumlu olan araç, gereç ve kitapları haczedilemez. Örneğin, bir n bürosundaki bilgisayarın veya kitapların haczedilmesi mümkün değildir.
**İİK m.82/5 gereğince; borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt ineği veya üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları haczedilemez. Dikkat etmek gerekir ki bu madde hükmünün işleyebilmesi için borçlunun çiftçi olması gerekmemektedir.
**İİK m.82/6 gereğince; borçlunun ve ailesinin iki aylık giderleri; çiftçi ise gelecek mahsul için lazım olan tohumluğu haczedilemez.
**İİK m.82/7 gereğince; borçlu sebze ve meyve yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ ve bahçesi ve bu iş için lüzumlu bulunan araç ve gereçleri haczedilemez. Geçimini hayvancılıkla sağlayan borçlunun hayvanlarının üç aylık yem ve yataklıkları haczedilemez.
**İİK m.82/8 gereğince; Borçlar Kanunu’nun 510. maddesi gereğince kaydı hayatla iratlar haczolunmamak üzere tesis edilmiş ise haczedilemez.
**İİK m.82/9 gereğince; ordu ve zabıta hizmetlerinde olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerinden dolayı ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı personeline uçuştukları ve dalış yaptıkları için verilen tazminat ve ikramiyeleri haczedilemez. Askeri malullerle, şehit yetimlerine verilen maaşlar haczedilemez.
**İİK m.82/10 gereğince; bir muavenet sandığı tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi benzer hallerde bağlanan maaşlar haczedilemez.
**İİK m.82/11 gereğince; vücut bütünlüğüne ve sıhhate verilen zararlar için tazminat olarak kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar haczedilemez. Dikkat etmek gerekir ki, bu durumda manevi tazminatların yanı sıra maddi tazminatların haczi de mümkün değildir. Tazminat olarak ödenen para borçlunun veya ailesinin elinde bulunduğu müddetçe haczi kabil değildir. Ancak, tazminat talepleri başkasına devredildiği takdirde, artık haczi mümkün hale gelecektir. Haczedilemeyecek olan bu tazminat parası ile başka şeyler alındığı takdirde, bu şeyler de haczedilemez.
**İİK m.82/12 gereğince; borçlunun haline münasip evi haczedilemez. Bir meskenin borçlunun haline uygun olup olmadığı hususu, somut olaya göre adı geçenin haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre belirlenecektir.
**İİK m.82/13 gereğince; öğrenci bursları ve kredilerinin de haczi mümkün değildir.
3- ÖZEL KANUNLAR GEREĞİNCE HACZEDİLEMEYEN MALLAR VE HAKLAR?
İİK m. 82/1’re göre, özel kanunlarında haczi caiz olmadığı gösterilen mallar da haczedilemez. Gerçekten İİK m. 82’den başka, bir takım özel kanunlar, konularını teşkil eden mal, alacak ve hakların haczedilemeyeceği hakkında özel hükümler ihtiva etmektedirler. Adetleri oldukça çok olan bu istisnaî özel kanun hükümlerinin belli başlı olanlarını örnek olarak vermek fayda sağlayacaktır;
***Kefalet sandığına kefalete tâbi memurlar tarafından yatırılan paralar (mevduat)-ilgili dairenin muhtemel tazminat hakkına karşı teminattır. Bu paraların haczi caiz ise de (memurun alacaklıları tarafından), paralar üzerine konacak hacizler ancak paraların sahiplerine verileceği zaman tenfiz olunur
***Hükümetçe iskân edilenlere borçlu veya borçsuz olarak iskân yolu ile verilen gayrimenkuller on yıl süre ile haczedilemez. Bundan başka aynı kanunun 16 inci maddesinin C fıkrasındaki torunların Ç ve D fıkrasındaki çocukların, üvey çocukların ve evlâtların hisseleri evleninceye kadar hiç bir suretle haczolunamaz.
***Tarım satış Kooperatifleri ile birliklerinin ortaklık payları ve Ekonomi Bakanlığının izni ile aldıkları gayrimenkul mallar haczedilemez.
***4178 sayılı kanun gereğince verilen zamlar borç için haczolunamaz
***Devlet memurlarına verilen her çocuk için aylık on lira çocuk zammı ile doğum ve ölüm yardımları borç için haczedilemez
***4772 sayılı iş kazaları, meslek hastalıkları ve analık sigortalan kanunu gereğince bağlanacak gelir ve sağlanacak yardım paraları ile 5502 sayılı hastalık ve analık sigortası kanununa göre bağlanacak gelir ve sağlanacak yardım paraları haczedilemez.
***PTT’nin nakit ve üçüncü şahıslardan alacakları müstesna tekel hizmetlerine tahsis edilmiş bulunan malları haczedilemez
***Elektronik haberleşme hizmetleri ile ilgili olarak abone veya kullanıcılara tahsis edilen frekans, numara ve hat kullanımı ile internet alan adları gibi intifa ve kullanım hakları ile işletmecilerin yetkilendirmeleri hiçbir şekilde haczedilemez.
***Gelir, aylık ve ödenekler; 88’inci maddeye göre takip ve tahsili gereken alacaklar ile nafaka borçları dışında haczedilemez. Ancak borçlunun emekli olmadan önce ücreti üzerine konulan haciz, borçlu emekli olduktan sonra da devam eder.
HACZEDİLEMEYECEK MALLARIN HACZİ HALİNDE ŞİKAYET?
Borçlunun haczedilemeyen mallardan olan bir malının haczedilmesi halinde borçlu, kural olarak haczin öğrenildiği tarihten itibaren 7 gün içinde icra mahkemesinde şikayet yoluna gitmelidir. Ancak bazı istisnai hallerde şikayet için herhangi bir süre sınırı bulunmamaktadır. İşbu istisnai haller;
*Devlet mallarının ve diğer kamu tüzel kişilerinin mallarının haczedilmesi,
*Borçlu için giyecek, yiyecek, yakacak ve yatacak eşya gibi çok gerekli eşyaların haczedilmesi ve borçlunun asgari yaşamını sürdüremez hale gelmesi, halleridir.