KARŞILIKSIZ ÇEK NEDİR?
Çekin karşılıksız çıkması durumu ve cezasına değinmeden önce çeke ilişkin bilgi sahibi olmakta fayda görülecektir. Çeke ilişkin detaylı bilgi için işbu yazının üzerine tıklayarak “ÇEKİN UNSURLARI” adlı makalemize göz gezdirebilirsiniz.
İbraz süresi içerisinde muhatap bankaya ibraz edilen bir çekin karşılığının çeki ibraz eden hamile ödenmesi gerekmektedir. Çekin karşılığının ödenebilmesi için de çeki düzenleyenin, muhatabın nezdinde, üzerinde tasarruf yetkisinin bulunduğu bir karşılığın olması gerekmektedir.
Hamili tarafından ibraz süresi içerisinde ibraz edildiği halde, çeki düzenleyenin muhatap nezdinde tasarruf edebileceği bir karşılık bulunmadığı takdirde çek, karşılıksız kalacak ve karşılıksızdır işlemi uygulanacaktır.
Çekin karşılıksız olduğuna dair işlem, muhatap BANKA tarafından yapılır. Karşılıksızdır işleminin nasıl yapılacağı ise Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. İlgili kanunun 3. Maddesinde, karşılıksızdır işleminin, hamilin talebi halinde ve çekin arka yüzüne kanunda sayılan bilgiler yazılarak muhatap banka yetkilisi tarafından imzalanmak sureti ile yapılacağını düzenlenmiştir.
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇU?
Karşılıksız çek düzenleme suçu, bir çeki düzenleyen kişinin hesabında yeterli bakiye bulunmaması durumunda, muhatap bankanın çeki geri çevirerek üzerine “karşılıksızdır” yazması ve akabinde alacaklının şikayetiyle ortaya çıkar. Karşılıksız çek düzenleme suçu, 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. Maddesi’nde “Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu” olarak tanımlanmıştır.
Karşılıksız çek düzenleme suçunun ŞİKAYETE TABİ OLDUĞU unutulmamalıdır.
Zira, Kanuni ibraz süresi içinde ibraz edilen ancak karşılıksız olduğu tespit edilen çeklerle ilgili olarak, “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebep olan kişi hakkında, HAMİLİN ŞİKAYETİ ÜZERİNE, her bir çek için 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilir. Ancak, hükmedilecek adli para cezası çekin karşılıksız kalan miktarından fazla olamaz.
DİKKAT!! Karşılıksız çek düzenleme suçunun oluşabilmesi için;
*Çek, süresi içerisinde ibraz edilmeli,
*Çekin arkasına “karşılıksızdır” şerhi işlenmeli,
*Çek hamili olan alacaklı, süresi içerisinde şikayet yoluna başvurmuş olmalıdır. Zira yukarıda da değindiğimiz üzere Karşılıksız çek düzenleme suçu, şikayete tabi suçlardandır.
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇUNUN FAİLİ?
Karşılıksız çek düzenleme suçunun faili, Çek Kanunu’nun 5. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili madde gereğince;
*Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi ise bizzat kendisi,
*Çek sahibi tüzel kişi ise, tüzel kişi adına çek keşide edenler,
*Karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı,
*Ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri,
Karşılıksız çek düzenleme suçunun faili olabilecek kişilerdir.
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEMENİN CEZASI?
Çekin karşılıksız çıkması veya belirlenen diğer yükümlülüklere aykırılık olması hallerinde ilgililer hakkında uygulanacak yaptırımlar 5941 sayılı Çek Kanunu’nda düzenlenmektedir. İlgili kanunun 1. Maddesi, çekin karşılıksız olması veya belirlenen diğer yükümlülüklere aykırılık halinde uygulanacak yaptırımların Çek Kanunu’nda düzenlendiğini belirtmiştir.
Kanuni ibraz süresi içinde ibraz edilen ancak karşılıksız olduğu tespit edilen çeklerle ilgili olarak, “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebep olan kişi hakkında, hamilin şikayeti üzerine, her bir çek için 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilir. Ancak, hükmedilecek adli para cezası çekin karşılıksız kalan miktarından fazla olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder.
İlgili kanun maddesinden de görüldüğü üzere; çeke karşılıksızdır işlemi uygulanması halinde çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı hakkında düzenleme yer almaktadır. Bu düzenlemeye göre, hamilin şikayeti üzerine, karşılıksızdır işlemi gören çeki düzenleyene karşı adli para cezasına hükmolunur. Ek olarak, mahkemece, adli para cezası yanında, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına da hükmedilecektir. Şayet hali hazırda bu yasaklar bulunuyorsa mahkemece, yasağın devamına hükmedilir.
DİKKAT!!! Kanun hükmünden de anlaşıldığı üzere, karşılıksız çek düzenleme suçunda doğrudan hapis cezası verilemeyecektir. Ancak hükmedilen adli para cezasının ödenmemesi halinde bu adli para cezası hapis cezasına çevrilecektir.
Çek Kanununun 5. Maddesinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kimler hakkında uygulanacağını düzenlemiştir. Buna göre çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına tabi olacaklar kişiler;
*Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi,
*Bu tüzel kişi adına çek keşide edenler,
*Karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı,
*Ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileridir.
ANCAK!! Çekin karşılıksızdır işlemine tabi tutulmasının akabinde, hamilin şikayeti üzerine yapılan yargılamada;
*beraat,
*ceza verilmesine yer olmadığı,
*davanın düşmesi veya
*davanın reddi,
kararları verilirse Mahkeme, aynı kararda, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına da karar verecektir.
KARŞILIKSIZ ÇEK DÜZENLEME SUÇUNDA ŞİKAYET SÜRESİ?
Karşılıksız çek düzenleme suçunun, şikayete tabi olduğuna yukarıda değinmiştik. Şikayet süresi ise; hamilin çeki bankaya ibrazı neticesinde muhatap bankanın çeke KARŞILIKSIZDIR şerhi koyduğu tarihinden itibaren 3 AYDIR. Şikayetin bu süre zarfında yapılması gerekmektedir.
Şikayette bulunabilecek kişiler ise; Çekte karşılıksızdır işlemini yapan ve çeki elinde bulunduran hamil ile Çekte karşılıksızdır işlemini yapan hamile ödeme yaparak çeki elinde bulunduran ve karşılıksızdır işlemini yapan kişiden önce ciranta olan kişidir.
ŞİKAYETTEN VAZGEÇİLMESİ HALİNDE?
Karşılıksız çek düzenleme suçunda alacaklı, davanın her aşamasında şikayetten vazgeçebilmektedir.
Şikayetten vazgeçmenin dava sürecinde söz konusu olması halinde, DAVANIN DÜŞMESİNE karar verilecektir.
Şikayetten vazgeçmenin, dava neticesinde hatta hükmün kesinleşmesinin akabinde söz konusu olması halinde ise Hükmüm bütün sonuçları ile ortadan kaldırılmasına karar verilecektir.
ŞİKAYET NEREYE YAPILMALIDIR/ GÖREVLİ ve YETKİLİ MAHKEME?
Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayetin yapılacağı yer, İCRA CEZA MAHKEMELERİDİR. Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet, davanın açılması için gerekli olan bir şarttır ve bu nedenle dava, şikayet olmadan açılamaz. Dolayısıyla, karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet, dava açılabilmesi için bir zorunluluktur. Netice itibari ile, Karşılıksız çek düzenleme suçuna ilişkin yapılacak yargılamada görevli mahkeme İcra Ceza Mahkemeleri olacaktır. Yetkili Mahkemeler ise;
*Çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği yer,
*Çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer,
*Hesap sahibinin yerleşim yeri veya
*Şikâyetçinin yerleşim yeri, İcra ceza mahkemeleri olacaktır.
KARŞILIKSIZ ÇEK BEDELİNİN ÖDENMESİ?
Karşılıksız çek bedelinin ödenmesi durumunu, bedelin dava sürecinden önce ve sonra ödenmesi şeklinde ikili bir ayrıma tabi tutmak gerekecektir.
Dava öncesinde çekin bedelinin ödenmesi yani alacaklının zararının karşılanması halinde DAVANIN DÜŞMESİ kararı verilecektir.
Dava sürecinde çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihinden itibaren işleyecek ticari temerrüt faizi ile birlikte tamamen ödenmesi halinde ise; yargılama aşamasında mahkeme tarafından davanın düşmesine, mahkûmiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra da mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilecektir.